Rząd: Characiformes (kąsaczokształtne)
Rodzina: Characidae (kąsaczowate)
Astyanax mexicanus
Jest to gatunek ryby o niejasnej systematyce. W literaturze akwarystycznej możemy go znaleźć pod wieloma nazwami. Rozbieżności te powstały z powodu opisywania tej samej ryby jako odrębnego gatunku lub podgatunku. Dotychczas traktowany był jako podgatunek A. fasciatus, jednak obecnie jest to odrębny gatunek. Zasiedla wody śródlądowe Meksyku i Gwatemali oraz dwa stany USA – Teksas i Nowy Meksyk. Jego zasięg w południowych USA powiększa się, ze względu na używanie go jako przynęty. Preferuje skaliste i piaszczyste dna potoków oraz małych i dużych rzek. Wyłącznie w Meksyku występuje forma zamieszkująca podwodne jaskinie.
Cechą charakterystyczną formy żyjącej w całkowitych ciemnościach jest brak oczu oraz utrata pigmentacji ciała. Brak zmysłu wzroku rekompensuje wyostrzony węch i słuch. Długości ciała dorosłego osobnika nie przekracza 12 cm, przeciętnie dorasta do 7,5 cm.
Ryba ma ciało koloru szarego, jednak forma jaskiniowa ma korpus w kolorze różowo-białym. Jej naturalna dieta składa się ze skorupiaków, owadów i pierścienic, natomiast forma jaskiniowa żywi się bezkręgowcami, które znajduje przy pomocy silnie wyostrzonego węchu. Ślepczyk jaskiniowy wykorzystuje wrażliwą linię boczną do wykrywania niewielkich zmian ciśnienia wody wokół niego, umożliwiając mu nawigację i zdobywanie pożywienia. Gdy zwierzę zostanie umieszczone w nowym środowisku zawierającym obiekty, których nie rozpoznaje, zaczyna pływać z większą prędkością. W ten sposób zwiększa stymulację linii bocznej umożliwiając jej szybsze zdobywanie informacji o otoczeniu.
Wiadomo, że ryba ta tworzy szczegółową mapę przestrzenną swojego otoczenia, którą zapamiętuje.
Jest to zwierzę rozdzielnopłciowe, bardzo płodne. Samica może złożyć nawet 1000 jaj. Dymorfizm uwidacznia się w wyglądzie płetwy odbytowej. U samca ma ona lekko zakrzywioną krawędź, podczas gdy u samicy jest prosta. Narybek formy jaskiniowej we wczesnych stadiach życia ma oczy, jednak zanikają one w późniejszym stadium rozwoju. Osobniki posiadające oczy mogą się krzyżować z tymi pozbawionymi oczu dając płodne potomstwo. To czyni ten gatunek doskonałym organizmem modelowym do badania zbieżnej i równoległej ewolucji, ewolucji regresywnej u zwierząt jaskiniowych oraz podstawy genetycznej cech regresywnych. Forma standardowa żyjąca przy powierzchni nie cieszy się zainteresowaniem akwarystów, w odróżnieniu od formy jaskiniowej. Początkowo wszystkie osobniki akwariowe pozyskiwane były ze środowiska naturalnego, jednak ryba ta doskonale rozradza się w niewoli, dlatego też teraz jej głównym eksporterem są kraje azjatyckie. Co ciekawe, ryby te zaczynają rozwijać srebrzysty połysk na swoich bokach, co może być początkiem sztucznej adaptacji do hodowli poza środowiskiem podziemnym.
Ślepczyk jaskiniowy – czy to nowy lek na cukrzycę?
Ze względu na warunki środowiska w jakich bytuje musiał wykształcić szereg przystosowań metabolicznych, aby móc przetrwać. W jaskiniach ciężko jest o stały dostęp do pokarmu, dlatego ważne jest gromadzenie zapasów w postaci dużej ilości tłuszczu oraz odporność na głód. Ryba ta wykazuje objawy typowe dla cukrzycy oraz niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, jednak nie ma oczywistych problemów zdrowotnych. Odkrycie genetycznych podstaw przystosowania do ekstremalnego środowiska może doprowadzić do rozwoju nowych metod leczenia cukrzycy i innych chorób. Naukowcy skupiają się na zmianach w metabolizmie ryb, które pozwalają przeżyć bardzo długie okresy bez jedzenia. Duże „dostawy” pożywienia zdarzają się najprawdopodobniej raz do roku podczas zalania jaskiń. Ślepczyki wówczas bardzo dużo jedzą i zwiększają otłuszczenie ciała, następnie do kolejnego posiłku, korzystają z zapasów tłuszczu. By móc zwiększyć otłuszczenie pozwalające im przetrwać w okresie braku pożywienia stają się insulinooporne. Biolodzy zidentyfikowali mutację genetyczną, która odpowiada za insulinooporność. Niemniej jednak minie jeszcze sporo czasu nim odkrycie naukowców przyniesie rozwiązania dla pacjentów.